تصفيه فاضلاب بيمارستاني
يكي از منابع مهم توليد فاضلاب در سطح اجتماع، بيمارستان‌ها، ساير مراكز ارائه‌دهنده خدمات بهداشتي درماني، آزمايشگاه‌هاي تشخيص طبي و آزمايشگاه‌هاي تحقيقات پزشكي هستند كه به فاضلاب توليدي آن‌ها فاضلاب بيمارستاني گفته مي‌شود.
با توجه به امكان حضور آلاينده‌هاي خطرناك نظير ميكروارگانيسم‌هاي بيماري‌زا، مواد دارويي، فلزات سنگين، مواد شيميايي مصرفي در آزمايشگاه‌ها، عوامل گندزدا، راديو ايزوتوپ‌ها و… در فاضلاب بيمارستاني، مديريت صحيح آن از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و در صورت عدم مديريت صحيح، تهديد بزرگي براي سلامت جامعه و محيط‌زيست بشمار مي‌رود.
شدت آلودگي آب يا فاضلاب عبارت است از مقدار مواد آلي و صنعتي قابل‌تجزيه و اكسيد شدن كه در حجم ضعيفي از آب يا فاضلاب وجود دارد. هرچند اين مواد اكسيد شدني بيشتر باشد شدت آلودگي بيشتر است. تعيين ميزان شدت آلودگي ازنظر انتخاب نوع تصفيه و طراحي تصفيه خانه ها امري جدي است.
فاضلاب بيمارستاني جزء فاضلاب شهريمحسوب مي‌شود و ارگانيسم‌هاي بيماري‌زا در آن به‌وفور يافت مي‌شود و به‌طور متوسط ميزان دفع فاضلاب در بيمارستان‌هايي كه كمتر يا حدود ۱۰۰ تخت دارند هر تخت ۳۴۵ ليتر در شبانه‌روز در نظر گرفته مي‌شود.
كميت فاضلاب بيمارستاني با پارامتر سرانه توليد فاضلاب به ازاي هر تخت با واحد ليتر به ازاي هر تخت در روز بيان مي‌شود.
به‌صورت كلي، كيفيت فاضلاب بيمارستان به تعداد تخت‌هاي بيمارستان، تعداد روزهاي ملاقات، فرهنگ مردم و موقعيت اجتماعي بيمارستان، شرايط آب و هوايي، وضعيت بهداشت بيمارستان، وضعيت جغرافيايي بيمارستان، تعداد مراجعين، واحدهاي موجود در بيمارستان، بخش تحقيقاتي موجود در بيمارستان، وجود يا عدم وجود آشپزخانه در بيمارستان، وجود بخش امحاء زباله در بيمارستان، وضعيت محل جمع‌آوري زباله عفوني در بيمارستان و رختشوي‌خانه بستگي دارد.
كيفيت فاضلاب بيمارستاني
فاضلاب بيمارستان‌ها عمدتاً حاوي ميكروارگانيسم‌هاي بيماري‌زا، مواد آلي، چربي، مواد پاك‌كننده، مواد ضدعفوني‌كننده و گندزدا مي‌باشند. در بيمارستان‌هايي كه مراكز پزشكي هسته‌اي وجود دارد مواد راديواكتيو با نيمه‌عمر كوتاه جهت درمان و تشخيص استفاده مي‌شود.
ميكروارگانيسم‌هاي بيماري‌زا علاوه بر آن‌هايي كه به‌طورمعمول در فاضلاب‌هاي خانگي يافت ميشوند بستگي به نوع فعاليت بيمارستان دارد. بيماري‌هايي كه معمولاً ارگانيسم‌هاي ايجادكننده آن‌ها در فاضلاب يافت مي‌شود عبارت‌اند از:
وبا، يرقان، فلج اطفال، حصبه، شبه حصبه، سل، ديسانتري باسيلي، مسموميت‌هاي ناشي از سالمونلا، كرم‌هاي نواري انگل روده، شيستوزوميازيس، ليپتوسپيروزيس، اسهال خوني، پروسلوز، سياه‌زخم (بروسلوز), كرم‌هاي نماتود و …
اجزاء معمول فاضلاب‌هاي بيمارستاني شامل موارد زير است:
- مواد آلي قابل‌تجزيه بيولوژيك
- مواد معدني (محلول، كلوئيدي يا معلق)
- فلزات سمي (جيوه)
- مواد شوينده (دترجنت‌ها)
ماهيت فاضلاب بيمارستاني
در كل فاضلاب‌هاي بيمارستاني به دليل وجود پاتوژن‌هاي مختلف، فلزات سنگين و تركيبات شيميايي – دارويي، تركيبات كلردار و دترجنت در خود داراي اهميت ويژه‌اي مي‌باشند.
ازآنجاكه بيمارستان محل درمان بوده بنابراين منطقي به نظر مي‌رسد كه فاضلاب، حاوي مقدار زيادي پاتوژن باشد، فلزات سنگين هم چون جيوه و نقره نيز در برخي از مراحل درمان استفاده ميشوند كه خواه‌وناخواه به فاضلاب راه پيدا مي‌كنند و خيلي از تركيبات شيميايي – دارويي كه در فرآيند تشخيص و درمان از آن‌ها استفاده مي‌شود بدون تغيير و يا با اندك تغييري از بدن بيمار دفع مي‌شود.
از كلر و تركيبات آن نيز براي گندزدايي فاضلاب و از بين بردن پاتوژن‌ها استفاده گسترده‌اي مي‌شود و دترجنت نيز در وسعت زيادي از بيمارستان جهت گندزدايي سطوح و وسايل و … كاربرد دارد.
آنتروويروس‌ها مقدار زيادي در فاضلاب وجود دارند. حضور آن‌ها، به‌عنوان آلودگي ويروسي آب، در پساب‌هاي بيمارستاني نشانگر حضور ويروس‌هاي ديگر است. اين ترشحات مايع، مستقيماً از طريق لوله‌هاي فاضلاب آزمايشگاه و به‌صورت كلي بيمارستان به شبكه فاضلاب روي شهري راه مي‌يابد و با انجام فرآيندهاي فيزيكي و شيميايي در تصفيه فاضلاب تغييري در آن‌ها ايجاد نمي‌شود.
فاضلاب‌هاي بيمارستاني كه سبب تشديد آلودگي مي‌شود حاوي تركيبات كلردار و يا فلزات سنگيني مانند جيوه و نقره است. مقدار COD گزارش‌شده در برخي از پساب‌هاي بيمارستاني به ترتيب برابر ۷۰۰ تا ۱۹۰۰ ميلي‌گرم در ليتر است. ميزان تركيبات AOX (تركيبات هالوژنه) موجود در فاضلاب‌هاي بيمارستاني نسبتاً بالا است، به صورتي كه در بخش مركزي يك بيمارستان شيكاگو ميزان آن‌ها تا ۱۰ ميلي‌گرم در ليتر رسيده است.
اين تركيبات تجزيه‌پذيري خوبي ندارند و رفتارهاي جذبي خوبي نيز از خود نشان نمي‌دهند و بيشترين جرم AOX جداشده از پساب‌هاي بيمارستاني مربوط به صفحات آزمايش X-ray, حلال‌ها گندزداها، پاك‌كننده‌ها و داروهاي كلردار است. مطالعات انجام‌گرفته بر روي بيمارستان‌هاي آلمان نشان داده است كه غلظت اين تركيبات در پساب خروجي بخش‌هاي ويژه حدود ۱۳/۰ تا ۹۴% ميلي‌گرم در ليتر است، درصورتي‌كه اين مقدار براي پساب خروجي كل بيمارستان بسيار بيشتر است.
غلظت تركيبات AOX در بخش مركزي بيمارستان‌هاي فرانسه در بين ۳۸% تا ۲۴% ميلي‌گرم در ليتر است. معمولاً درصد مشاركت داروها در ميزان تركيبات AOX خروجي از پساب‌هاي بيمارستاني كمتر از ۱۱ درصد است. البته بايد اين را ذكر كرد كه ميزان تركيبات AOX در ادرار افراد بيمار بسيار پايين است. اين مقدار معمولاً برابر با ۱/۰ ميلي‌گرم در ليتر و ۲/۰ ميلي‌گرم در ليتر است. به‌واسطه اثر ترقيق، تأثير اين عوامل خروجي از افراد بيمار بسيار ناچيز است.